From Private to Public: Entering the Polish Drag Scene (in Polish)

EN TRANSCRIPT:

(Poniżej wersja PL)

Adriana: A very warm welcome to Sonic Interventions, a podcast created by Dr. Layla Zami as part of the collaborative research center Intervening Arts at FU Berlin. Sonic Interventions is about the poetics of sound and art and their power to disrupt norms and transform society. My name is Adriana Raczykowski, I'm a German-Polish researcher and graduate student of cultural studies and urban studies. I'm currently working and living in Germany and Austria, and I'm focusing on topics related to the so-called "Post-Ost", or “Post-East” in the German- speaking context, and this season I'm looking at Polish contemporary art, activism, in the cultural field and pop culture. So I'm also taking the opportunity to look at other tools of intervention beyond sound, so to speak, and in this episode I'll be looking specifically at drag performance. So today I have the great honor and pleasure of introducing Lulla La Polaca, also known as Andrzej Szwan. Lulla is a drag artist and performer from Warsaw and an activist advocating for LGBT+ rights. Andrzej's life has many different facets. He was born in Warsaw and survived World War II there. In many interviews, he often talks about his experiences as a member of the queer community in Poland and also during the communist era. And today Andrzej as Lulla is a celebrated performer in the scene and beyond. Whether it's Vogue Poland, or in commercial campaigns, music videos, theater or film. Lulla is an integral part of contemporary Polish pop culture, but above all she is widely known as Poland's oldest drag queen. She is 85 years old and performs on various stages in Poland and also in Europe, right? Lulla, I'm very happy that we can talk today.

Lulla: I, for one, am extremely happy about this moment. This message has fallen on me at a very good time, because the turmoil around my figure, my person, having the 85th spring on my shoulders, makes me all the more pleased to also have this conversation and this interview with you today.

Adriana: Thank you very much. Then maybe let's start with when and how Lulla La Polaca appeared on the Polish drag scene.

Lulla: Oh, wow, we have to go back… I came to the actual drag scene in 2008, having previously gotten to know our queen of Warsaw drag in one of the Warsaw clubs. A certain Kim Lee, who spread the whole art of drag through her performances with her participation in all club events, and who, as it were, infected Polish drag figures to mobilize, create a drag scene and rise up and perform in that scene. I can say that Kim Lee was Warsaw's, and maybe Poland's, person who introduced drag to the Polish scene to Polish clubs.

Adriana: And can you talk specifically about your persona, Lulla La Polaca. What is the process and inspiration behind Lulla?

Lulla: Well, to tell this story, one would have to start probably earlier than 2008 and the encounter with Kim Lee, with an earlier period, which is the so-called grim period of communist Poland, but we don't call all that the drag scene at that time. Rather we talk about the fact that it was a time when Polish gays, and in my case Warsaw gays, would meet in private apartments and pretend to dress up, because there were no such opportunities as now. And we did something, let's call it in quotation marks, “fooling around lightly”. This can't be called drag, or the drag scene, or the concept of drag, because no one at the time thought or knew that such a circumstance and such a movement would arise.

Adriana: But the word drag itself started to appear in the 1990s in Poland… What was it like back then? How did you experience it, how do you recall the scene?

Lulla: You know, I recall it in the way that I heard about it first, I didn't participate myself at that time yet. What I said was my bumping into Kim Lee in 2008, it had opened my eyes, to look deeper and learn about the art of drag. It was by coincidence that I met Kim Lee in one of Warsaw's clubs. After her performance, we started talking to each other, we exchanged phone numbers and about a week later Kim called, inviting me to come to her dressing room. I saw it for the first time then, and immediately the moment I arrived there, I saw all that she does, it inspired me so much that I began to be curious about how she creates all this herself. Because she, in addition to taking part in the shows as a drag artist and performing, she practically crafted her collection of costumes and wigs with her own hands. On top of that, she had a sewing machine for it, she bought the material. She was surely inspired by some world drag personas, but the general part of her costumes for her performances and for club performances she developed herself. It inspired me so much that I started coming to see her more and more often. There were times in our lives, since we met, I would be there two or three times a week at her place, just watching what she was doing. And she used to say, Lulla, we have to do something like this. You have to show up on the drag stage. I say, darling, I think that's impossible. I'm already out of the age to go on stage. And that's how - I repeat it everywhere, and I will repeat it for years to come, if time still allows me to do so - that she was the one who gave me that, as they say, power and she said directly to me: Auntie, kick it and onto the stage. That's how it happened.

Adriana: Beautiful. And musically, what are you inspired by in your performances? Let's talk about your art, your performance. How can we envision it?

Lulla: I happen to have some favorite figures from the Polish estrade, whom I sort of put my faith in by listening to their songs, falling in love with their performances. I try to somehow remind the audience of them in what I do on stage, imitating them. The first one that has entered into my blood, as they say, is Hanna Banaszak, whom I adore and try to draw many songs from her repertoire. The second is Irena Santor, sort of like the queen of the Polish estrade, because she is still five years older than me, and as a result I always thought she had an excellent repertoire and I draw a lot from it, but somehow on stage I feel better with what Hanna Banaszak does, and I sort of try to emulate her and share in what she represented in her repertoire.

Adriana: And may I ask, could you tune into something for all those listening who have no idea who it is you mentioned?

Lulla: Wow! You surprised me there. Alright, let's give it a try. (singing) I'm a little woman, who is steadfast, has principles. My husband, my home is the only thing that counts in life, but sometimes for me from home there is no help. And so on, and so on, and so on. (laughs)

Adriana: Great, thank you so much. (laughs) Now, maybe let's touch upon the topic of age. After all, when one reads about you, this very slogan immediately comes up, which we have already mentioned: "The oldest drag queen in Poland". But when it comes to your performance, your art, does the reflection about age play any role at all within your performance, and how you perform?

Lulla: Hm. This is how people do call me, the oldest. I don't know, maybe there's someone else hiding who hasn't allowed himself to be discovered, so to speak, and maybe he's even older than me, and he's ashamed or afraid to admit it? Maybe he would do it better, or maybe more interesting, I have no idea. Well, that's how I have stuck to being the oldest. And I don't deny it, well, because age-wise I am the oldest. All these friends of mine in drag are at least 40 and some more years younger. But I'm happy that I can show up with them together, or pass something on to them. And I know that from these behind-the-scenes conversations, let's say, they somehow take knowledge from me. Maybe not about drag, and how they should dress, how they should create themselves, how they should create the character they want to show themselves in, but they take more from what I've done in my life, what they can learn about life, as a history of what they don't know, because some of them weren't even born yet.

Adriana: Yes, you've already brought up this topic a little bit.... From your point of view, what is the relationship between the different generations in the drag art scene? Also from your perspective as a performer who was just doing that at a time when the word drag was not yet known at all in Poland.

Lulla: You know, it's a difficult one to answer, because what I keep saying is that there weren't these real scenes, such as they exist now. There were no clubs that you could go to even without being prepared as a drag performer, well, because there was simply nowhere to go. There were student clubs that had a completely different profile. There, there was simply some kind of panel discussion about a new book, new releases of some kind. There were concerts of jazz music, real traditional jazz, and then, different forms of music came, taking over the world and genres, club meetings were based on that. At that time no one thought about drag, no one knew about it. And probably, even if someone maybe dared, let's say me, because I was already the right age and could show myself like that, I suspect that it would not have been welcomed and rather would have been a shock and maybe even not very well received by those who came to these clubs. The profile of the whole thing was different.

Adriana: And now it's completely different.

Lulla: Now it's completely different. If any club announces that there is going to be a drag night, they announce which artists are going to perform. They already announce it much, much earlier. It could be that they come from several cities for one show, or they invite someone as a guest to another city, but it's all sort of put together and pre-directed. I keep saying and will keep saying that we as these drag figures should have our own stage for ourselves. I also keep saying this, that it doesn't have to be a national stage like a national opera, like a national theater, but a drag stage, the kind of theater where we come to, have a dressing room for ourselves, someone for sound, someone to do our makeup for us, because not everyone does their own makeup. I, for example, never do it myself. That being said, let us have conditions like all other artists have, because we are also creating some art. We are not people who just come from the street, have lipstick or a dress in a suitcase or a purse, put it on and go on stage. We need to prepare for this in a thorough way. And therefore a stage would be required where we as drag figures, let's call ourselves drag artists, could have our theater. I hope to live to see that yet.

Adriana: I also very much hope so. Our attention in this project is particularly focused on the following topic: Intervention in the arts, or artistic intervention. As a drag artist and with your personal history, how would you conceptualize this? Is your art an intervention and how and what do you intervene in?

Lulla: Is my art an intervention? I don't know if it's a direct intervention, but it's definitely something that somehow by taking part in drag, in drag performances, somehow provokes that this art is noticed, not overlooked, and that what we do is sort of a thing that's supposed to carry some kind of benefit, that we don't show up on stage to just give a performance, but that after that performance, those who come to this performance or concert, to get some thought out of it, that what we do is not just for pleasure, but to show that we also create some part of culture, which is theater, cinema, concert, the philharmonic, that our life on stage, although exaggerated, colorful, rainbow-colored, must be noticed, because we also bring something to people with our message.

Adriana: I understand. I'd also like to touch on another topic, because what you just said also transpires in your film, which is a documentary about you directed by Bogna Kowalczyk, called "Boylesque". And it's an intimate portrait about you, about your life, about friendship, family, love, your past. In it you're revisiting your memories, but you are also looking for new love and also adventure, right? Most importantly you are enjoying your life to the fullest and with anticipation, you are looking forward to the future. What do you wish for your art in the future?

Lulla: For my art in the future? If this art is still somehow able to last at all in my future, but I hope that I still, as I said, I still want to, and I hope that it will last, as Jerzy Owsiak says, to the end of the world, one day more. Anyway, to look for something, well to look for something, we are always looking for something, and in my case I can say that's happiness. Terribly unspecific concept, because people read happiness in different ways. For me, my happiness I can define by the moment that it came, at the end of my life. Because it has only just begun to happen at a time when my age was already advanced. And so much has been swirling and so much has happened in my life, counting over the last, let's say, 4 or 5 years, that to embrace it all now from the perspective of observing how it has all happened, it's as if I moved in a rocket from another world and exited here in this situation as the one who is supposed to bring new hope to people. And that's probably not the case as it is, but I think I should get off this rocket and look for a place on earth, which I already found, I'm happy about it. I am surrounded by friends with a capital F. This is technically a big group of people, but these real friends can be counted on the fingers of one hand.

Therefore, this is what counts in life, because you can have thousands of admirers, thousands of fans, let's say, but such friends on whom you can rely and count on at any moment in a bad situation, a breakdown or a mental health crisis, as such things happen very often, these people who I can count on, are in the palm of my hand, these are the people that form a circle around me and these are the people who.... Who, I know, can help me in any moment of a difficult time and I can always count on them.

And these are the kind of people that are needed in the whole LGBT community, because you can see how many cases there are, how many tragic stories of young people, especially young people who are struggling with a terrible subject matter. They are representatives of the LGBT community, they are born gay or lesbian and then they have to deal with their own father, their own mother, their own family either turning away from them or rejecting them altogether or kicking them out of the family home and terrible tragedies occur. These young people either become incredibly depressed or even fight for their lives, as we know and hear of more and more such cases. So let us give a hand to these young people, and I particularly always say and appeal to those who govern our country, that they should treat us - as this supposed minority that we are, but a community after all - to treat us the same as everyone else, 38 million Poles, equally, as they want to treat everyone else. The doctor, the chimney sweeper, the nurse, the policeman, the lawyer and so on. We are the same members of this society, and I wish I could live to see the power that has now come to rule our country to support us even more, so that we could know that we have the support of those who, let’s say, run the state, that if anything happens - I can’t be harmed anymore - but any other young person, girl, boy or someone in transition, so that in such a situation they know who they have to reach out to and who has a duty to these young people who make up the LGBTQ+ community, to help them in any situation. I won't do it all by myself. I can only contribute by stepping up on such an occasion as I am giving talks, as I am talking to you at the moment, or writing about it in a book, like the one that has been written. In any case, whenever I can, I will always talk about it. Young people must somehow have an LGBT+ environment and support in every situation.

Adriana: Thank you for your words. You've just mentioned your book that's coming out soon, right? Can you tell us what we can expect from this book? Could you please give us a short teaser for those listening, also for those who won't be able to read it in Polish.

Lulla: The book, the book, the book, it's hot off the press. And most probably it will reach the warehouses tomorrow, and it will be released on 8th of April and will be promoted at a meeting in the club 'Pardon, To Tu' in Warsaw. This meeting will be hosted by Sylwia Chutnik, who will be talking to me and the author of the book. If anyone is going to be in Warsaw at that time and would like to say hello to that evening....

Adriana: Unfortunately the podcast will be published after the event, that's why... So only mentioning that this book exists.

Lulla: Yes it exists. Certainly the publisher Znak, which is publishing the book, will do everything so that it can reach those who will want to take it in their hand, look at it or even read it, if there is interest.

Adriana: So it's a book about what? About your life, is it?

Lulla: It can be characterized as you put it. About my life. Because it's not just about a piece of it, it's about everything that happened in my life that was interesting and that I didn't forget to tell Wiktor Krajewski, who is the author of this book. And if something else comes to my mind now, and let's say a publisher, would like to include a so-called installment as an insert in the copies for the future, please do.

Adriana: Lulla, thank you very much. This is pretty much the end of our conversation. I also would like to give you the stage now, if there's anything just left in your thoughts, anything else you'd like to say, please do.

Lulla: I can thank you for this interview that you offered and that happened through Mikaela (Lulla's manager) who is my angel, my guardian. She managed to do that and brought me to meet you today. And what can I say? I am happy all the time that there is something still happening. I hope something more is going to happen, maybe more bombastic than the book even, I don't know.

Adriana: We were already joking about the opera, right?

Lulla: True. Yes, if. Well, in any case, I'm happy that in the 85th spring of life, which I will always emphasize, a lot of interesting moments and interesting problems have swirled around me. And in what way? I think I'm coping with these problems, and at the same time I'm happy that everyone is also interested in some way.

Adriana: Absolutely. Thank you very much, Lulla, for your time and a very interesting conversation.

Lulla: Thank you very much. My best to you all. To you for being willing to talk to me during this time and asking me questions.

Adriana: Thank you. And thank you very much to everyone listening, including those who followed the conversation through the transcription in English. You can find all the information about Lulla, her projects and her book in the show notes of this episode. I would also like to thank the Collaborative Research Center Intervening Arts and Dr. Layla Zami, who created this podcast. Further thanks go to Christoph Longen and Stefanie Gregor and the whole team at Eufoniker Productions. That was Sonic Interventions. Stay tuned for the next episode.

*********

PL TRANSKRYPCJA:

Adriana: Witamy bardzo serdecznie w Sonic Interventions, podcascie stworzonym przez Dr. Laylę Zami w ramach kolaboracyjnego centrum badawczego Intervening Arts na FU Berlin. Sonic Interventions dotyczy poetyki dźwięku i sztuki oraz ich mocy do zakłócenia norm i przekształcania społeczeństwa. Nazywam się Adriana Raczykowski, jestem niemiecko-polską badaczką i studentką studiów magisterskich, kulturoznawczych i urbanistyki. Obecnie pracuję i żyję w Niemczech i w Austrii i skupiam się na tematach dotyczących tzw. “post-ost”, tzn. post-wschodu, w zawiasach, w niemieckojęzycznym kontekście, a w tym sezonie przyglądam się polskiej sztuce współczesnej, aktywizmie, w polu kulturowym i kulturze popularnej. Korzystam więc z okazji, by przyjrzeć się również innym narzędziom interwencji poza dźwiękiem, że tak powiem, a w tym odcinku zajmę się konkretnie performansem dragu. Więc dziś mam wielki zaszczyt i przyjemność przedstawić Lullę La Polaca, znaną również jako Andrzej Szwan. Lulla jest artystką i performerką dragu z Warszawy oraz aktywistką działającą na rzecz praw osób LGBT+. Życie Andrzeja ma wiele różnych odsłon. Urodził się w Warszawie i tam przetrwał i przeżył drugą wojnę światową. W wielu rozmowach często opowiada o swoich doświadczeniach jako członek społeczności queer w Polsce i też również za czasów PRL-u. A dziś Andrzej jako Lulla jest znana performerka na scenie i nie tylko. Czy to Vogue Polska, czy w kampaniach reklamowych, teledyskach, teatrze lub filmie. Lulla jest integralną częścią współczesnej polskiej popkultury, ale przede wszystkim jest powszechnie znana jako najstarsza polska drag queen. Ma 85 lat i występuje na różnych scenach w Polsce i też w Europie, prawda? Lulla, bardzo się cieszę, że możemy dzisiaj porozmawiać.

Lulla: Ja się szalenie z tego momentu cieszę. Spadła na mnie ta wiadomość bardzo w dobrym czasie, bo akurat zawirowanie wokół mojej postaci, mojej osoby, mając 85. wiosnę na karku, tym bardziej sprawia mi przyjemność prowadzenia dzisiaj z tobą również tej rozmowy i tego wywiadu.

Adriana: Dziękuję ci bardzo. To może zacznijmy od tego, kiedy i jak Lulla La Polaca pojawiła się na polskiej scenie dragu.

Lulla: O, wow, musimy sięgnąć - do tej prawdziwej sceny dragu trafiłem w roku 2008, poznając wcześniej w jednym z klubów warszawskich naszą, jak gdyby, królową warszawskiego dragu, niejaką Kim Lee, która jak gdyby całą sztukę dragu rozpowszechniła poprzez swoje występy, swój udział we wszystkich klubowych imprezach i która jak gdyby zakaziła polskie postaci Dragu do tego, żeby się zmobilizować, stworzyć scenę Dragu i na niej jak gdyby powstać i występować. Mogę powiedzieć, że Kim Lee była warszawską, a może i polską, jak gdyby tą osobą, która wprowadziła Drag na polską scenę do polskich klubów.

Adriana: A możesz opowiedzieć właśnie o twojej postaci, Lulla La Polaca. Jaki jest proces i inspiracja stojącą za Lullą?

Lulla: No to wszystko trzeba by zacząć chyba jeszcze nie sięgnąć do roku 2008 i poznania w tym momencie, Kim Lee, tylko do wcześniejszego okresu, czyli tak zwanego polskiego okresu siermiężnego PRL-u, ale to wszystko nie określamy w tym momencie sceną dragu, tylko mówimy o tym, że to był czas, kiedy geje polscy, a w moim przypadku warszawscy, spotykali się w prywatnych mieszkaniach i udawali, że się przebierają, bo nie było takich możliwości jak teraz. I coś tam robiliśmy na zasadzie, nazwijmy to w cudzysłowie, lekkich wygłupów. Tego nie można określić mianem dragu, ani sceną dragu, ani pojęciem dragu, bo nikt wtedy nie myślał i nie wiedział, że taka okoliczność i taki ruch powstanie.

Adriana: A słowo drag to się pojawia w latach 90. w Polsce. Jak to było wtedy? Jak odczuwasz, jak przypominasz sobie tę scenę?

Lulla: Wiesz, ja sobie przypominam to w ten sposób, że słyszałem o tym, sam jeszcze wtedy nie uczestniczyłem. To co powiedziałem, to moje zderzenie z Kim Lee, to jest rok 2008, jak gdyby otworzyło mi szerokość i oczy, żeby spojrzeć jak gdyby głębiej i poznać też sztukę dragu. Przypadek sprawił, że ja Kim Lee poznałem w jednym z warszawskich klubów. Po jej występie zaczęliśmy ze sobą rozmawiać i minął jakiś tam tydzień, wymienione mieliśmy telefony i Kim zadzwoniła, zapraszając mnie do siebie, do swojej garderoby, którą pierwszy raz wtedy poznałem i od razu w momencie, kiedy tam przyjechałem, zobaczyłem to wszystko, czym ona się zajmuje, zainspirowało mnie to na tyle, że zacząłem być ciekaw jak to wszystko ona sama tworzy, bo ona poza tym, że brała udział jako drag i występowała, to ona praktycznie w swoją kolekcję kostiumów i pomysłów na peruki to tworzyła jak gdyby własnoręcznie. Miała do tego jeszcze maszynę do szycia, kupowała materiał, gdzieś podpatrywała pewno światowe jakieś postacie dragu, ale generalną część swoich kostiumów na swoje występy i na klubowe występy przygotowywała sama. Mnie to na tyle zainspirowało, że zacząłem do niej przyjeżdżać coraz częściej bywały takie momenty w naszym życiu od momentu spotkania, że ja potrafiłem być dwa, trzy razy w tygodniu u niej, obserwując tylko, co ona robi. I ona kiedyś mówi, Lulla, musimy zrobić coś takiego. Ty musisz się pokazać na scenie dragu. Ja mówię, kochanie, to jest chyba niemożliwe. Ja jestem już nie w tym wieku, żeby wchodzić na scenę dragu. I to powtarzam to wszędzie i powtarzał, będę długie lata, jeżeli mi na to jeszcze czas pozwoli, że to ona dodała mi tego, jak to się mówi, poweru i ona powiedziała, zwróciła się wprost do mnie: Ciotka kopa i na scenę. Tak się stało.

Adriana: Pięknie. A muzycznie czym się inspirujesz w twoich występach? Porozmawiajmy o twojej sztuce, twoim performansie. Jak to możemy sobie wyobrazić?

Lulla: Może w moim przypadku mam takie ulubione postacie ze sceny piosenki estrady polskiej, którym jak gdyby zawierzyłem słuchając ich piosenek, rozkochując się w ich interpretacjach i staram się w tym co robię na scenie w jakiś sposób je przypominać publiczności, jak gdyby naśladując je. Pierwszą taką, która weszła, jak to się mówi, w krew moją, to jest Hanna Banaszak, którą uwielbiam i staram się z jej repertuaru wiele piosenek czerpać. Drugą jest Irena Santor, jak gdyby królowa polskiej estrady, bo jest ode mnie jeszcze o pięć lat starsza i w związku z tym zawsze uważałem, że miała znakomity repertuar i wiele z niego czerpie, ale jak gdyby na scenie czuję się lepiej w tym, co robi Hanna Banaszak, a ja jak gdyby ją staram się naśladować i uczestniczyć w tym, co ona w swoim repertuarze reprezentowała.

Adriana: A czy mogę zapytać, mogłabyś zanucić coś dla wszystkich słuchających też tych, którzy właśnie nie mają pojęcia, kto to takiego?

Lulla: Wow! Ale zaskakujesz mnie. No ale spróbujmy. (śpiewając) Jestem kobietką, co niezłomne, ma zasady. Mój mąż, mój dom to tylko w życiu liczy się, ale czasami dla mnie z domu nie ma rady. I tak dalej, i tak dalej, i tak dalej. (śmieje się)

Adriana: Świetnie, bardzo dziękuję. A może właśnie poruszamy ten temat kwestii wieku. No bo kiedy się o tobie czyta to od razu pojawia się właśnie to hasło, co już omawialiśmy: „Najstarsza drag queen w Polsce”. Ale jeśli chodzi o twój performans, twoją sztukę, czy refleksja nad wiekiem w ogóle odgrywa jakąś rolę w twoim performansie, jak występujesz?

Lulla: Hm. To się tak określa, że najstarsza. Ja nie wiem, może w ukryciu jest jeszcze ktoś, kto się, że tak powiem, nie pozwolił odkryć i może jest jeszcze starszy ode mnie, a wstydzi się lub się boi przyznać do tego? Może to zrobiłby lepiej, a może ciekawiej, a może nie mam pojęcia. No tak przylgnęło do mnie, że najstarsza. Ja tego nie neguję, no bo wiekowo jestem najstarsza. Te wszystkie moje koleżanki w dragu są przynajmniej o 40, a niektóre więcej lat młodsze. Ale ja się cieszę, że ja mogę z nimi razem się pokazać, czy razem im coś przekazać. I wiem, że z tych rozmów zakulisowych, powiedzmy, one w jakiś sposób ode mnie czerpią wiedzę może nie na temat dragu, jak się mają ubrać, jak się mają stworzyć, jak mają wykreować postać, w której się chcą pokazać, tylko bardziej czerpią z tego, co ja w swoim życiu zrobiłem, o czym się mogą dowiedzieć, jako o historii tego, czego nie znają, bo ich niektórych nie było jeszcze wtedy na świecie.

Adriana: Tak, to właśnie już poruszyłaś taki temat... Z twojego punktu widzenia, jaka jest relacja między pokoleniami na scenie sztukidragu? Również z twojej perspektywy jako performerka, która występowała właśnie w czasach, gdy słowo drag jeszcze w ogóle nie było znane w Polsce.

Lulla: Wiesz, trudna odpowiedź tu się nasuwa, dlatego że to, o czym ciągle mówię, nie było tych prawdziwych scen, takie jak są w teraz. Nie było klubów, których można było się nawet nie będąc przygotowanym jako dragowa postać wystąpić, no bo nie było gdzie po prostu. Były kluby studenckie, które miały zupełnie inny profil. Tam się toczyła po prostu dyskusja jakaś panelowa dotycząca nowych książek, nowych jakichś wydawnictw. Toczyły się koncerty muzyki jazzowej, prawdziwego takiego tradycyjnego jazzu, potem z kolei jak przychodziła inna forma muzyki, opanowywała świat i gatunki, to się na tym opierały klubowe spotkania. O dragu nikt wtedy nie myślał, nie wiedział. I pewnie, gdyby się nawet ktoś może odważył, powiedzmy, że ja, bo ja już wtedy miałem odpowiednią ilość lat i mógłbym tak się pokazać, podejrzewam, że nie byłoby to mile przyjęte a raczej byłoby zaskoczeniem i może nawet niezbyt mile przyjęte przez tych, którzy na te koncerty klubowe przychodzili. Inny profil był tego wszystkiego.

Adriana: I teraz to jest zupełnie inaczej.

Lulla: Teraz jest to zupełnie inaczej. Jeżeli któryś z klubów ogłasza, że będzie wieczór dragowy, to określa, które będą w dragu postaci występowały. Określają już to dużo, dużo wcześniej. Może być tak, że przyjadą z kilku miast na jeden koncert, albo kogoś zapraszają gościnnie do innego miasta, ale to wszystko jest jak gdyby poskładane i wyreżyserowane. Ja ciągle powtarzam i powtarzać będę, że my jako te postaci dragu powinniśmy mieć oddzielnie swoją scenę. Ja ciągle to też mówię, że to nie musi być scena narodowa jak opera narodowa, jak teatr narodowy, tylko scena dragu, taki teatr, w którym my przyjdziemy, będziemy mieli dla siebie garderobę, dla siebie kogoś od dźwięku, dla siebie kogoś, kto nam zrobi makijaż, bo nie wszyscy robią sobie sami. Ja na przykład nigdy nie robię tego sam. W związku z tym miejmy warunki takie, jak mają wszyscy inni artyści, bo my też tworzymy jakąś sztukę. Nie jesteśmy ludźmi, którzy przychodzą z ulicy, mając w walizce czy w torebce szminkę, czy sukienkę, wkładają i idą na scenę. Musimy się do tego solidnie przygotować. I w związku z tym wymagana byłaby taka scena, w której byśmy my jako postaci dragu, nazwijmy to artystki dragu, mogły mieć swój teatr. Mam nadzieję, że jeszcze tego doczekam.

Adriana: Ja też mam wielką taką nadzieję. Nasza uwaga w tym projekcie szczególnie skupia się na następującym temacie: Interwencja w sztuce, lub też interwencja artystyczna. Ty jako artystka dragu i z twoją osobistą historią, jakbyś to pojęła. Czy twoja sztuka to interwencja i w jaki sposób i w co interweniujesz?

Lulla: Czy moja sztuka to interwencja? A nie wiem, czy bezpośrednia interwencja, ale na pewno coś, czym w jakiś sposób biorąc udział w dragowych przedsięwzięciach, w dragowych występach, jak gdyby prowokuje jednocześnie do tego, żeby ta sztuka była zauważana, nie pomijana i żeby to, co robimy, było jak gdyby rzeczą, która ma nieść jakąś korzyść, że my nie po to się pokazujemy na scenie, żeby po prostu tylko dać występ, tylko żeby po tym występie ci, którzy na ten występ czy na koncert przychodzą, żeby czerpali z tego jakąś myśl. Że to co robimy, to nie jest tak sobie tylko dla przyjemności, tylko to jest po to, żeby pokazać, że my też tworzymy jak gdyby jakąś część kultury, którą stanowi teatr, kino, koncert, filharmonia, że to nasze życie sceniczne, chociaż przerysowane, kolorowe, tęczowe, ale musi być zauważane, bo też coś ludziom niesiemy swoim przesłaniem.

Adriana: Rozumiem. Chciałabym też poruszyć może temat, bo to, o czym właśnie powiedziałaś, to wszystko też transpiruje w twoim filmie, który jest właśnie dokumentalny film, który jest o tobie nakręcony w reżyserii Bogny Kowalczyk, film, który się nazywa „Boylesque”. I to jest intymny portret o tobie, o twoim życiu, o przyjaźni, rodzinie, miłości, twojej przeszłości. I właśnie często wprowadzasz twoje wspomnienia i powracasz do twoich wspomnień. Ale też właśnie w tym filmie szukasz nowej miłości i też przygody, prawda? Co najważniejsze, cieszysz się pełną życia i też jesteś z oczekiwaniem, wypatrujesz przyszłość. Czego ty sobie życzysz twojej sztuce w przyszłości?

Lulla: W mojej sztuce w przyszłości? Jeżeli ta sztuka jeszcze w ogóle w mojej przyszłości będzie mogła jakoś trwać, ale mam nadzieję, że ciągle mi się, tak jak powiedziałem, ciągle mi się chce i mam nadzieję, że trwać będzie jeszcze, jak to mówi Jerzy Owsiak, do końca świata, jeden dzień dłużej. W każdym bądź razie szukać, no szukać, zawsze szukamy czegoś, a w moim przypadku mogę mówić o tym, że szczęście. Strasznie pojęcie względne, to szczęście w różny sposób ludzie czytają. Ja swoje szczęście mogę określić w tej chwili, że ono nadeszło, jak gdyby u schyłku mojego życia. Bo dopiero zaczęło się to wszystko dziać w momencie, kiedy ja już jestem mocno wiekowym człowiekiem. A tak to zawirowało i tyle się zadziało w moim życiu, licząc przez ostatnie powiedzmy 4 czy 5 lat, że ogarnąć to wszystko teraz z perspektywy obserwacji, jak się to już wszystko zadziało i wydarzyło, i toczy się na co dzień, to jest tak jakbym ja się, nie wiem, przeniósł w rakiecie z innego świata i zaistniał tutaj w tej sytuacji jako ten, który ma nieść nowe w ogóle jakieś nadzieje ludziom. A to chyba nie tak i jest. Ja chyba powinienem się z tej rakiety wysiąść i szukać sobie miejsca na ziemi, które znalazłem, jestem szczęśliwy z tego powodu. Jestem otoczony przyjaciółmi naprawdę przez duże P. To jest grupa ludzi niby wielka, ale tych prawdziwych przyjaciół można policzyć na palcach jednej ręki. W związku z tym to się liczy w życiu, bo można mieć tysiące wielbicieli, nazwijmy to, tysiące fanów, ale takich przyjaciół, na których możesz się oprzeć i liczyć na to, że w każdym momencie złej twojej jakiejś sytuacji, twojego jakiegoś załamania, czy zdrowia, czy załamania w ogóle psychiki ludzkiej, bo to się zdarza bardzo często, to te osoby, które mogę tak jak pokazałem na dłoni pięciu palców wyliczyć, to są te osoby, które jak gdyby zrobiły otoczkę wokół mnie i to są osoby, które... które wiem, że mogą mi w każdym momencie mojej trudnej albo bardzo przyjemnej i miłej sytuacji pomóc i zawsze mogę na nie liczyć. I takich ludzi potrzeba w całej społeczności LGBT, bo zauważasz, ile jest przypadków, ile jest niedoskonałych historii młodych ludzi, szczególnie młodych ludzi, którzy borykają się z okropnym tematem. Są przedstawicielami środowiska LGBT, są urodzonymi gejami czy lesbijkami i potem muszą się borykać z tym, że własny ojciec, własna matka, własna rodzina albo się od nich odwraca, albo ich w ogóle odrzuca od siebie, albo ich w ogóle wyrzuca z rodzinnego domu i dochodzi do strasznych tragedii. Ci młodzi ludzie albo popadają w niesamowite depresje, albo wręcz targają się na życie, o czym wiemy i o czym słyszymy, że takich przypadków jest coraz więcej. Więc podajmy rękę tym młodym ludziom, a szczególnie zawsze powtarzam i apeluję do tych, którzy kierują, czyli rządzą naszym państwem, żeby nas jako tę niby mniejszość, ale społeczność, takich samych ludzi jak wszystkich innych, 38 milionów Polaków, traktowali na równi, tak i jak chcą traktować wszystkich innych. Lekarza, kominiarza, pielęgniarkę, policjanta, adwokata i tak dalej. My jesteśmy takimi samymi członkami tego społeczeństwa i chciałbym, żebym mógł doczekać takiej sytuacji, kiedy władza, która nam teraz przyszła w kraju rządzić, wsparła nas jeszcze bardziej, żebyśmy mogli wiedzieć, że mamy w tym, którzy jak gdyby kierują państwem, mogli mieć oparcie w nich, że jeżeli stanie się, mnie się już krzywda nie stanie, ale każdej innej młodej osobie, dziewczynie, chłopakowi czy komuś po tranzycji, żeby w takiej sytuacji wiedzieli do kogo mają wyciągnąć rękę i kto ma obowiązek, nie to, że zechce, tylko ma obowiązek tym młodym ludziom tworzącym społeczność LGBTQ+, w każdej sytuacji pomóc. Ja sam tego nie zrobię. Ja mogę tylko poprzez działanie w takim stowarzyszeniu jako sam udzielając takiej rozmowy, jak w tej chwili z tobą rozmawiam, czy napisania o tym w książce, która powstała. W każdym bądź razie, będę, gdzie wszędzie będę mógł, to o tym zawsze będę mówił. Młodzi ludzie muszą mieć jakoś środowisko LGBT+ i wsparcie w każdej sytuacji.

Adriana: Dziękuję za twoje słowa. Właśnie już wspomniałaś, wspomniałeś twoją książkę, która się ukaże niedługo, prawda? Czy możesz opowiedzieć, czego możemy się spodziewać po tej książce? Proszę o krótki zwiastun dla tych słuchających, którzy też nie będą mogli i mogły przeczytać jej po polsku.

Lulla: Książka, książka, książka, jak gdyby gorąco jest w drukarni. A najprawdopodobniej jutro dotrze do magazynów, a ukaże się na rynku 8 kwietnia i promowana będzie 8 kwietnia na spotkaniu w klubie „Pardon, To Tu” w Warszawie. Prowadzić to spotkanie będzie ze mną i z autorem książki, Sylwia Chutnik. Jeżeli ktoś w tym czasie będzie w Warszawie i będzie, zechciał by, przywitać się wieczorem…

Adriana: Niestety podcast się ukaże już po sprawie, dlatego… Tylko właśnie żeby przypomnieć, że ta książka istnieje.

Lulla: Tak istnieje. Na pewno wydawnictwo Znak, które patronuje książce zrobi wszystko, żeby mogła dotrzeć, jeżeli będzie zainteresowanie do tych, którzy będą chcieli ją wziąć do ręki, zajrzeć do niej lub ją przeczytać.

Adriana: Czyli to jest książka o czym? O twoim życiu, tak?

Lulla: Można określić tak to pojęcie, jak ujęłaś. O moim życiu. Bo nie tylko o jakimś kawałku, tylko o wszystkim, co się w moim życiu ciekawego wydarzyło i o czym nie zapomniałem powiedzieć Wiktorowi Krajewskiemu, który jest autorem tej książki. A jeżeli coś mi się teraz jeszcze przypomni i powiedzmy wydawnictwo, zechciałoby załączyć tzw. ratę jako wkładkę do egzemplarzy na przyszłość, to proszę bardzo.

Adriana: Lulla, bardzo ci dziękuję. To już w sumie jest koniec naszej rozmowy. Chciałam też właśnie dać tobie jeszcze platformę. Jeśli coś pozostało w twoich myślach, coś by chciała jeszcze powiedzieć, to bardzo proszę.

Lulla: Mogę podziękować za ten wywiad, który zaproponowaliście i poprzez Mikaele (menadżerka Lulli) która jest moim aniołem, stróżem, dotarła do was i doprowadziła do dzisiejszego spotkania z wami. I co mogę powiedzieć? Cieszę się cały czas, że coś się jeszcze dzieje. Mam nadzieję, że się jeszcze coś wydarzy, może bardziej bombowego niż książka, nie wiem.

Adriana: To już żartowałyśmy sobie, że opera, tak?

Lulla: Prawda. Tak, jeżeli. No w każdy bądź razie, ja jestem szczęśliwy, że w 85. wiośnie życia, co będę zawsze podkreślał, zawirowało się wokół mnie bardzo dużo ciekawych momentów i ciekawych problemów. I w jaki sposób? Wydaje mi się, że sobie z tymi problemami radzę, a jednocześnie cieszę się, że wszyscy się też tym w jakiś sposób interesują.

Adriana: Absolutnie. Bardzo ci dziękuję, Lulla, za poświęcony czas i bardzo interesującą rozmowę.

Lulla: Dziękuję pięknie. Pozdrawiam wszystkich. Ciebie za to, że zechciałaś ze mną przez ten czas rozmawiać i zadawać mi pytania.

Adriana: Dziękuję. I bardzo dziękuję wszystkim słuchającym, również tym, którzy śledzili rozmowę przez transkrypcję po angielsku. Wszystkie informacje o Lulli, jej projektach i książce można znaleźć w opisie do odcinka. Dziękuję również Collaborative Research Center Intervening Arts i doktor Layli Zami, która stworzyła ten podcast. Dalsze podziękowania kieruję do Christopha Longena i Stefanie Gregor i całej ekipy z Eufoniker Productions. To było Sonic Interventions. Zapraszamy na kolejny odcinek.